Reklama

Czym jest niepełnosprawność intelektualna?

Czym właściwie jest niepełnosprawność intelektualna? Wiadomo, że wiąże się z trudnościami w przyswajaniu wiedzy, ale co to znaczy? Co oznaczają poszczególne stopnie niepełnosprawności i jak rozwijają się osoby nimi dotknięte?

Niepełnosprawność intelektualna (in. upośledzenie umysłowe, oligofrenia) - oznacza obniżoną sprawność umysłową - sprawność poniżej lub dużo poniżej przeciętnej. Sam niski iloraz inteligencji (wyznaczany testami opracowywanymi przez psychologów) nie wystarcza, by zdiagnozować niepełnosprawność - muszą występować też braki w istotnych obszarach funkcjonowania, jak komunikowanie się z innymi, samodzielność, umiejętność zadbania o siebie, wzięcia odpowiedzialności za innych, prowadzenie domu, funkcjonowanie w społeczeństwie, zdolności do nauki, pracy.

Ponadto, niepełnosprawność intelektualna łączy się z deficytami w zakresie pamięci, koncentracji uwagi czy kontroli swojego zachowania. Musi też występować przed 18. urodzinami - to konieczne dla diagnozy. W przeciwnym razie nie można mówić o niepełnosprawności intelektualnej, a o zaburzeniach otępiennych.

Reklama

Większość społeczeństwa (w przybliżeniu 68 proc.) cechuje inteligencja przeciętna, norma intelektualna (IQ 85-115). Około 13,5 proc. populacji funkcjonuje poniżej średniej - są to osoby znajdujące się poniżej normy, ale nie upośledzone (IQ 70-84). Mniej więcej 3 proc. społeczeństwa to osoby niepełnosprawne intelektualnie (IQ <70). Jak żyją, jakie trudności stoją przed nimi?

Jak funkcjonują osoby niepełnosprawne intelektualnie w stopniu lekkim?

Stanowią ok. 70 proc. spośród wszystkich niepełnosprawnych intelektualnie, ich iloraz inteligencji mieści się w granicach 55-69 punktów w skali Wechslera. Najbardziej charakterystyczną cechą jest spowolnienie myślenia, kłopoty sprawia analizowanie, wnioskowanie, uogólnianie, porównywanie, kategoryzowanie. Mowa jest zwykle opóźniona, podobnie jak rozwój ruchowy. Myślenie i działanie charakteryzuje stereotypia, co na ogół nie przeszkadza jednak w codziennym funkcjonowaniu. Są to osoby bardzo emocjonalne, uczuciowe, niekiedy impulsywne, łatwo przechodzą od emocji negatywnych po pozytywnych (i odwrotnie). Ile potrafią osiągnąć?

- w sprzyjającym otoczeniu, przy wsparciu bliskich i terapeutów są w stanie przejść całą ścieżkę edukacyjną (często trafiają do przedszkoli i szkół integracyjnych, choć z czasem zwykle trafiają do placówek specjalnych, gdzie odnajdują się bardzo dobrze),

- ich zaradność i uspołecznienie często kompensują braki wynikłe z ograniczeń intelektualnych, wiele z tych osób osiąga dość dużą samodzielność, radząc sobie z codziennością przy dyskretnym wsparciu lub czasem nawet i bez niego,

- dobrze rozwija się ich pamięć mechaniczna, co pozwala na wyuczenie zawodu, gorzej funkcjonuje pamięć logiczna,

- radzą sobie w życiu rodzinnym i domowym, nawiązują bliskie relacje z innymi,

- charakteryzuje ich dobra bierna znajomość języka (rozumienie mowy) i słabsza czynna (używanie mowy).

Jak funkcjonują osoby niepełnosprawne intelektualnie w stopniu umiarkowanym?

Stanowią ok. 15 proc. spośród wszystkich niepełnosprawnych intelektualnie, ich iloraz inteligencji mieści się w granicach 39-54 punktów w skali Wechslera. Ich mowa zwykle jest opóźniona, pierwsze wyrazy/zdania pojawiają się u tych dzieci na ogół w późniejszym wieku przedszkolnym (po piątym roku życia), dość częste są wady związane z wymową, jak np. jąkanie, bezdźwięczność, tzw. reranie (nieprawidłowe wymawianie głoski "r") i inne. Zasób słownictwa bywa dość ubogi, choć oczywiście istnieją w tym względzie duże różnice indywidualne. Sprawność ruchowa jest obniżona (w porównaniu do pełnosprawnych kolegów i koleżanek) - "rozwojowe kamienie milowe" jak siadanie, raczkowanie, wstawanie, chodzenie pojawiają się później, ruchy, zwłaszcza związane z motoryką małą są początkowo nieco mniej precyzyjne. Mogą (ale nie muszą) wystąpić pewne nieprawidłowości związane z rozwojem fizycznym i wyglądem zewnętrznym. Co te osoby mogą osiągnąć?

- większość z nich jest w stanie nauczyć się mówić, a nawet czytać i pisać (choć w ograniczonym zakresie),

- radzą sobie z samoobsługą, często też z dbaniem o dom, przygotowywaniem posiłków,

- są wśród nich osoby, które opanują posługiwanie się kalendarzem, zegarkiem, większość poradzi sobie z obsługą sprzętów elektronicznych, będą obsługiwać telefon, itp., liczyć na konkretnym materiale,

- można przyuczyć te osoby do wykonywania prostych prac zarobkowych (stolarka, krawiectwo, prace związane z porządkami, gastronomią, itd.),

- wielu poradzi sobie z codziennymi obowiązkami zyskując przynajmniej częściową samodzielność, będą robić zakupy lub/i korzystać z komunikacji miejskiej,

- będą potrzebować kontaktów społecznych, z których czerpać będą wiele satysfakcji, większość dąży do porozumiewania się z innymi; potrafi też współpracować.

Jak funkcjonują osoby niepełnosprawne intelektualne w stopniu znacznym?

Stanowią ok. 10 proc. wszystkich niepełnosprawnych intelektualnie, ich iloraz inteligencji mieści się w granicach 25-39 punktów w skali Wechslera. Ich mowa jest opóźniona, bywa nieco "bełkotliwa", niewyraźna. Pierwsze wyrazy pojawiają się najczęściej u dzieci w wieku szkolnym. Opóźniony jest też rozwój ruchowy. Co charakterystyczne, w pierwszych latach życia dzieci te bardzo długo bawią się na poziomie zabaw niemowlęcych - wyrośnięcie z tych aktywności zajmuje im dużo czasu. Sądzi się, że zatrzymują się maksymalnie na poziomie rozwoju dziecka siedmioletniego. Ile mogą osiągnąć dzięki rehabilitacji?

- wytrwałe ćwiczenia sprawiają, że część z nich uczy się samoobsługi (samodzielne jedzenie, picie, ubieranie się, trening czystości, etc.) w mniejszym lub większym zakresie, nie są jednak w stanie prowadzić samodzielnie gospodarstwa domowego,

- okazują przywiązanie i chociaż same pojęcia abstrakcyjne oraz etyczne bywają im obce, trudne do zrozumienia, są niewątpliwie zdolni do uczuć wyższych, obecność drugiego człowieka ma dla nich ogromne znaczenie, nie zawsze są w stanie odnaleźć się w grupie, ale większość z nich bardzo lubi pracę 1:1 z nauczycielem lub terapeutą,

- nieliczni opanują podstawy czytania i pisania (np. podpisanie się), część opanuje czynności praktyczne i będzie w stanie nauczyć się prostego zawodu,

- myśląc będą "operować na konkretach", otoczenie będzie ich interesować, przyciągać, zwłaszcza, jeśli obfituje w różnorodne, zmieniające się bodźce. Obiekty mało ciekawe nie zatrzymują ich na dłużej,

- niektórzy będą orientować się w terenie, zapamiętają np. drogę ze szkoły do domu, ale samodzielne podróże komunikacją miejską zwykle są poza ich zasięgiem (autobus może nagle zmienić trasę, itp.)

Jak funkcjonują osoby niepełnosprawne intelektualnie w stopniu głębokim?

Stanowią ok. pięciu proc. populacji niepełnosprawnych intelektualnie, ich iloraz inteligencji nie przekracza 24 punktów w skali Wechslera.

W tej grupie, zdecydowanie częściej niż u innych osób upośledzonych, mogą dodatkowo występować pewne deformacje fizyczne, wrodzone wady narządów wewnętrznych, nieprawidłowości ze strony układu nerwowego, a także poważne, zagrażające życiu schorzenia. I chociaż w najcięższych przypadkach nierzadko zdarza się, że te osoby funkcjonują na poziomie wegetatywnym (nie rozumieją mowy, nie komunikują się z otoczeniem, podejmują czynności samouszkadzające), nie oznacza to, że ich rehabilitacja jest bezcelowa. Oto ile są w stanie osiągnąć:

- mogą wyrażać zadowolenie i niezadowolenie (poprzez grymasy, dźwięki, gesty), opiekunowie po pewnym czasie uczą się interpretować sygnały płynące od podopiecznych i poznają ich preferencje,

- niektórzy z nich nauczą się chodzić, nieliczni nauczą się wypowiadać pojedyncze słowa, część opanuje w pewnym stopniu komunikację pozawerbalną - gesty, dźwięki, niekiedy będą też rozumieć proste polecenia,

- choć trudno to mierzyć standardowymi testami, okazuje się, że osoby, o których mowa, będą przejawiać oznaki życia wewnętrznego - zwykle potrzeba będzie wiele serca, czasu, uwagi i cierpliwości, aby to dostrzec. Z pewnością jednak rozpoznają swoich bliskich, opiekunów i przywiązują się do nich, nie jest im obojętne, kto się nimi zajmuje,

- wytrwały trening może sprawić, że część niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu głębokim opanuje takie czynności jak: ubieranie się, jedzenie, picie i inne podstawy samoobsługi.

Przyjmuje się, że maksymalnie są w stanie osiągnąć poziom rozwoju odpowiadający temu, na jakim jest czteroletnie dziecko, ale są też wśród nich liczne osoby, które nie będą w stanie nawet zasygnalizować swoich potrzeb fizjologicznych.

W przeciwieństwie do dzieci i młodzieży upośledzonych w stopniu lekkim, umiarkowanym i głębokim nie uczęszczają do szkół, opieka nad nimi sprawowana jest zwykle w domach lub w specjalistycznych placówkach.

INTERIA.PL
Reklama
Reklama
Reklama
Reklama
Reklama
Strona główna INTERIA.PL
Polecamy