Tata na macierzyńskim

Zaraz po urodzeniu dziecka ojciec ma prawo do dwóch dni okolicznościowego urlopu. Żeby go otrzymać, musi przedstawić swojemu pracodawcy akt urodzenia dziecka. Urlop okolicznościowy nie jest jednak jedynym ojcowskim przywilejem.

Każdemu świeżo upieczonemu tacie zatrudnionemu na umowę o pracę przysługują dwa tygodnie (liczone łącznie z sobotą i niedzielą) wolnego od pracy czasu. Jest to tzw. urlop ojcowski. Musi on być wykorzystany (w jednej albo dwóch częściach) w okresie pierwszych dwóch lat życia dziecka. Jeśli ojciec w tym czasie urlopu nie weźmie, wolne dni przepadną. Podczas tego urlopu ojcowskiego pracownik nie może otrzymać wypowiedzenia umowy o pracę (chyba że dochodzi do likwidacji zakładu pracy albo ogłoszenia upadłości).

Bezpośrednio po powrocie do pracy ma też prawo do przysługującego mu urlopu wypoczynkowego. Żeby skorzystać z urlopu ojcowskiego, mężczyzna nie musi być mężem matki dziecka. Świadczenie przysługuje nie tylko ojcom biologicznym, ale także adopcyjnym. W tym ostatnim przypadku prawo do wykorzystania urlopu upływa po 24 miesiącach od dnia uprawomocnienia się adopcji (postanowienia sądowego orzekającego przysposobienie), ale przed ukończeniem przez dziecko siódmego roku życia (jeśli dziecko ma odroczony obowiązek szkolny - do ukończenia przez nie 10. roku życia).

Mężczyzna, któremu urodziło się dziecko, ma prawo do części urlopu macierzyńskiego, o ile taki przysługuje matce.Pracodawca ma obowiązek dać świeżo upieczonemu tacie dodatkowy urlop macierzyński, jeśli ten tego chce. Żeby jednak mężczyzna dostał urlop, kobieta musi być przed porodem zatrudniona na umowę o pracę albo ubezpieczona z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Urlop macierzyński (przysługujący po urodzeniu albo adoptowaniu dziecka) trwa 20 tygodni (31 tygodni w przypadku urodzenia bliźniąt albo jednoczesnego adoptowania dwojga dzieci) i jest liczony od dnia porodu (lub dnia przysposobienia).

Pierwsze 14 tygodni zarezerwowane jest wyłącznie dla matki. Dodatkowy urlop macierzyński (czyli pozostałe sześć tygodni) rodzice mogą podzielić między sobą w taki sposób, w jaki chcą (np. sześć tygodni jedynie dla ojca albo trzy tygodnie dla ojca i trzy dla matki).

Od tej reguły są jednak wyjątki. Gdy matka dziecka przebywa w szpitalu podczas urlopu macierzyńskiego, może on zostać przerwany (ale dopiero po ośmiu tygodniach). W takiej sytuacji urlop macierzyński (wraz zasiłkiem) za okres hospitalizacji matki może otrzymać ojciec, natomiast jej samej za czas pobytu w szpitalu przysługuje zasiłek chorobowy (po przedłożeniu zaświadczenia lekarskiego).

Ojciec ma prawo do całego pozostałego urlopu macierzyńskiego (podstawowego i dodatkowego) oraz do zasiłku macierzyńskiego w przypadku śmierci matki przy albo po porodzie.

Po urlopie macierzyńskim przychodzi czas na urlop rodzicielski. Trwa on 32 tygodnie i mogą z niego skorzystać zarówno matka, jak i ojciec dziecka. Rodzice mogą się też podzielić urlopem (np. po połowie). Urlop rodzicielski może być wykorzystany jednorazowo albo maksymalnie w czterech częściach (trwających minimum osiem tygodni). Możliwe jest udzielenie maksymalnie 16 tygodni (w całości lub w dwóch częściach) urlopu rodzicielskiego w terminie, który nie przypada bezpośrednio po poprzedniej części urlopu. Urlop musi być jednak wykorzystany do zakończenia roku, w którym dziecko ukończy szósty rok życia.

Ojciec może także skorzystać z bezpłatnego urlopu wychowawczego. Taki urlop (36 miesięcy) przysługuje obojgu rodzicom i to od ich decyzji zależy, które z nich i kiedy go weźmie. Możliwa jest sytuacja, w której rodzice dzielą między siebie urlop wychowawczy, biorąc go jedno po drugim (np. matka - pierwsze 10 miesięcy, a ojciec - kolejne 26) albo biorą go w tym samym czasie (oboje po 18 miesięcy). Jest jedno ograniczenie: jeden rodzic może wziąć najwyżej 35 miesięcy wychowawczego, nie ma przy tym znaczenia, czy drugi skorzysta z pozostałego miesiąca. Urlop wychowawczy musi być wykorzystany w całości do końca roku, w którym dziecko ukończy sześć lat.

Jeśli skorzystaliśmy z całego urlopu rodzicielskiego bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, urlop wychowawczy możemy podzielić na pięć etapów. Jeśli jednak część urlopu rodzicielskiego została wykorzystana w późniejszym terminie, urlop wychowawczy może być podzielony jedynie na cztery (gdy późniejszy urlop rodzicielski miał jedną część) albo trzy etapy (gdy późniejszy urlop rodzicielski miał dwie części).

Pracownik, który chce otrzymać urlop ojcowski, powinien złożyć pisemny wniosek o taki urlop nie później niż siedem dni przed planowanym jego rozpoczęciem. Jeśli ojciec chce otrzymać zasiłek macierzyński za okres urlopu ojcowskiego, musi się udać do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i złożyć tam konieczne dokumenty: skrócony odpis aktu urodzenia dziecka albo postanowienie sądu o przysposobieniu dziecka, zaświadczenie od pracodawcy o udzieleniu urlopu ojcowskiego, oświadczenie, że zasiłek macierzyński za okres urlopu ojcowskiego nie został jeszcze pobrany, zaświadczenie płatnika składek na druku ZUS Z-3.

Wniosek o dodatkowy urlop macierzyński składamy pracodawcy najpóźniej na 14 dni przed jego rozpoczęciem.

Jeśli chcemy skorzystać zarówno z urlopu macierzyńskiego, jak i z rodzicielskiego i wybieramy wariant zasiłku wysokości 80 proc. podstawy przez cały ten okres, wniosek należy złożyć pracodawcy nie później niż w 14. dniu po porodzie. W przypadku późniejszego podjęcia decyzji o skorzystaniu z urlopu rodzicielskiego, wniosek składamy na przynajmniej 14 dni przed rozpoczęciem urlopu. W takiej sytuacji podczas urlopu rodzicielskiego będziemy otrzymywać zasiłek wysokości 60 proc. podstawy.

Wniosek o urlop wychowawczy także składamy na 14 dni przed jego planowanym rozpoczęciem.

Urlop ojcowski jest płatny. Zasiłek macierzyński wypłacany przez ZUS za ten okres jest równy 100 proc. podstawy (przeciętnego wynagrodzenia za 12 miesięcy poprzedzających narodziny dziecka).

Podczas korzystania z dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego mężczyzna także ma prawo do zasiłku. Jego wysokość zależy od tego, jaki wariant wypłaty zasiłku wybrała matka. Jeśli kobieta zdecydowała, że podczas urlopu macierzyńskiego chce otrzymywać 100 proc. świadczenia, a podczas rodzicielskiego 60 proc., zasiłek dla mężczyzny w analogicznych okresach będzie stanowił właśnie taki procent jego dochodów (100 proc. na macierzyńskim, 60 proc. - na rodzicielskim). Podobnie, jeśli kobieta wybrała wariant 80 proc. przez cały okres urlopowy.

W czasie urlopu wychowawczego mężczyzna (tak jak kobieta) nie otrzymuje zasiłku, ma jednak zagwarantowane ubezpieczenia w ZUS (emerytalne, rentowe, zdrowotne).

Tekst: Iwona Krawczyk