Jak zmniejszyć agresję u dziecka?
Rodzina jest podstawową i pierwszą grupą społeczną, z którą styka się każde dziecko. To właśnie w tym, stworzonym przez rodziców środowisku, każdy malec zdobywa cenną wiedzę, jak żyć wśród ludzi. To, na ile dziecko będzie radzić sobie z silnymi emocjami, stresem i frustracją, zależy w dużym stopniu od doświadczeń wyniesionych z domu.
Jeśli więc usłyszymy od nauczyciela, że nasza pociecha nie jest aniołkiem i ma problem z agresją, warto zastanowić się nad tym, jak funkcjonuje cała rodzina i czy stosujemy właściwe metody wychowawcze (jakie zachowania są wzmacniane i modelowane). Środowisko rodzinne to nie tylko pierwotny, ale i najważniejszy zewnętrzny czynnik pełniący rolę w rozwoju i kontroli agresji małych i nieco starszych dzieci.
Mimo że z wiekiem dziecka wzrasta liczba i różnorodność grup społecznych wpływających na jego zachowanie (rówieśnicy, szkoła), to o organizacji doświadczeń dziecka zdobytych w tych grupach decyduje nadal rodzina. Chcąc zmniejszyć ryzyko wystąpienia skłonności do agresji u naszej pociechy, powinniśmy zwrócić uwagę przede wszystkim na to, jaki klimat emocjonalny panuje w naszym domu, oraz jakie są nasze wartości, postawy, style i metody wychowawcze.
Atmosfera i wartości rodzinne wpływają na rozwój dziecka
I tak atmosfera w rodzinie nasycona wrogością, niechęcią, gniewem i przemocą może podwyższać agresję u dzieci. Dzieje się tak np. wtedy, gdy między rodzicami dziecka nie ma porozumienia i często dochodzi do konfliktów, w czasie których dorośli wyrażają wysoki poziom gniewu, wrogości, a nawet przemocy. Klimat emocjonalny nasycony spokojem, równowagą i bezpieczeństwem zmniejsza z kolei tendencje agresywne u dzieci. System wartości rodziców również silnie wpływa na rozwój moralny i społeczny dzieci.
Jeżeli rodzice wysoko cenią zasady postępowania związane ze społecznie niedojrzałymi, rywalizacyjnymi i agresywnymi zachowaniami, aprobują przemoc w interakcjach społecznych, to jest to przejmowane przez dziecko jako element ogólnej orientacji życiowej. Kiedy jednak rodzice wysoko cenią takie zachowania jak: liczenie się z innymi, adekwatna ocena siebie i świata, potrzeba zrozumienia pewnych zjawisk, uczciwość i empatia, to dziecko przyswaja te ogólne wartości i wykorzystuje je do regulacji swoich zachowań.
Odrzucenie i nadmierna kontrola sprzyja agresji
Typ postawy rodzicielskiej, czyli sposób w jaki rodzic zazwyczaj reaguje w stosunkach ze swoim dzieckiem, oddziałuje silnie na kształtującą się osobowość malca, w tym także na jego tendencje agresywne. Agresja u dzieci jest często konsekwencją negatywnych postaw, a szczególnie dystansu uczuciowego (odrzucenia, braku akceptacji) i nadmiernej kontroli (ingerencji w sprawy dziecka i ograniczania jego swobody).
Ryzyko zachowań agresywnych dziecka jest mniejsze jeśli rodzice prezentują właściwe postawy - otaczają dziecko troskliwą opieką, dostrzegają i zaspokajają jego potrzeby, wykazują dużo cierpliwości i gotowość tłumaczenia, oraz okazują dziecku swoją akceptację i sympatię, uznają jego prawa. Nasilenie tendencji agresywnych zależy także od postaw rodziców: gdy są zgodne i pozytywne to agresja u dzieci jest najniższa, średni poziom agresji pojawia się gdy postawy rodziców są odmienne, a najwyższy poziom agresji wiąże się z negatywnymi postawami.
Niektóre style wychowawcze mogą być szkodliwe
Postawy emocjonalne rodziców wyznaczają ich style i metody wychowawcze. Styl autorytarny, permisywny lub niekonsekwentny, współwystępujący z negatywną relacją emocjonalną między dzieckiem a rodzicami, niesie poważne ryzyko wzrostu zachowań agresywnych u dziecka. Rodzice prezentujący styl autorytarny są bardzo wymagający i kontrolujący. Nie liczą się z dzieckiem, jego wolą i potrzebami, swoje wymagania egzekwują groźbami i karami. Z kolei styl permisywny cechuje rodziców zbyt pobłażliwych, kochających i wrażliwych, ale stawiających dzieciom zbyt mało ograniczeń.
Najlepsze skutki dla wczesnego rozwoju społecznego dziecka ma styl autorytatywny. Rodzice są opiekuńczy i wrażliwi, ale stawiają wyraźne ograniczenia i tworzą przewidywalne środowisko. Metody wychowawcze typowe dla tych rodziców polegają na: poszukiwaniu wspólnie z dzieckiem wyjaśnień, tłumaczeniu i uzasadnianiu poleceń i wymagań, chwaleniu. Najmniej efektywne w kontrolowaniu agresji są techniki dyscyplinarne związane z manipulowaniem miłością rodzicielską, krytyką zachowań dziecka, oraz zorientowane na siłę: dotkliwe kary, rozkazy, groźby i krzyki.
Kara nie jest kluczem do sukcesu
Jak wynika z badań, wielu rodziców stosuje metody oparte na sile i karach fizycznych. Uważają, że wymusić posłuszeństwo można tylko na pomocą tych radykalnych środków. Stosowanie kar cielesnych nie dość jednak, że nie prowadzi do pożądanych przez rodziców efektów, to wywołuje u dziecka lęk, kłamstwa i prowadzi do wzrostu agresji.
Zachowania dziecka ograniczane w domu wyzwalają się w środowisku pozarodzinnym - dzieci grzeczne w domu, stłumione przez kary bywają agresywne w kontaktach z rówieśnikami. Kary stosowane przez rodziców zazwyczaj przynoszą więcej szkody niż pożytku, są często przejawem ich własnej bezradności, złości i agresji, a jako takie nie są w stanie spełnić roli wychowawczej. Wybór adekwatnych metod i umiejętne ich zastosowanie wymaga od nas dużej wiedzy i odpowiedzialności. To od nas zależy, czy oddziaływania wychowawcze staną się źródłem agresji dziecięcej, czy też skutecznym narzędziem wspierającym prawidłowy rozwój dziecka, zapobiegającym lub ograniczającym niewłaściwe zachowania.
Autor: Małgorzata Kamińska
