Rządzą nami hormony

 Każdy niedobór i nadmiar hormonów powoduje zaburzenia funkcjonowania naszego organizmu, w wielu przypadkach stanowiących nawet zagrożenia dla naszego życia - dodaje. Jak podkreśla, wpływ na naszą gospodarkę hormonalną ma zdrowy styl życia - ruch i dieta.

Maciej Grzyb: Czym są hormony?

Prof. Alicja Hubalewska- Dydejczyk: - Hormony są substancjami, które są przekaźnikiem informacji z jednych komórek, gdzie te hormony są wytwarzane, do innych komórek. Są najczęściej, ale nie zawsze transportowane, drogą krwi i te najczęściej są nam najbliższe i najlepiej znane.

Jakie informacje przekazują komórkom?

- Przekazują przede wszystkim, jak ma być prowadzony metabolizm tej komórki, jak ta komórka w ogóle ma działać. Na pewno najważniejszymi hormonami są hormony przysadkowe, tarczycowe, przytarczyc nadnerczy, gonadowe, czyli męskie i żeńskie hormony płciowe i hormony produkowane przez wyspy Langerhansa, czyli część wewnątrz gruczołową trzustki.

Hormony odpowiadają za to, co się dzieje w naszym organizmie, co on produkuje i jak się rozwija?

- Hormony odpowiadają za wszystkie procesy zachodzące w naszym organizmie. Zarówno w okresie noworodkowym, a nawet w okresie płodowym, noworodkowym, we wczesnym dzieciństwie, dzieciństwie, w okresie dojrzewania, u ludzi w dojrzałym wieku. Również mamy istotną rolę hormonów u ludzi starszych. Odpowiadają za wszystko, za nasz metabolizm, za wzrastanie, za czynność układu krążenia, czynność układu pokarmowego, za funkcję układu nerwowego, za funkcje płciowe.

- Każdy niedobór i nadmiar hormonów, o którychkolwiek byśmy tutaj mówili, powoduje zaburzenia funkcjonowania naszego organizmu, w wielu przypadkach stanowiących nawet zagrożenia dla naszego życia - tak jak w przypadku nieleczonego niedoboru hormonów nadnerczy. Hormony tarczycy, nadmiar i niedobór mają istotne implikacje przede wszystkim dla układu krążenia, dla wzrastania, dla funkcji wszystkich układów w naszym organizmie.

Wpływają także na nasze samopoczucie?

- Oczywiście, że tak. Wszystkie hormony wpływają na nasze samopoczucie, na cały nasz stan naszego organizmu.

Na które hormony trzeba zwrócić szczególną uwagę?

- Przede wszystkim na hormony produkowane przez przysadkę, przez tarczycę, przez nadnercza, ale też przez przytarczycę i narządy płciowe. One wszystkie są ogromnie ważne. Każdy z tych gruczołów odpowiada za określoną czynność w naszym organizmie. Może zaczniemy od narządu nadrzędnego, czyli od przysadki. Przysadka reguluje funkcje wszystkich tych hormonów, tych gruczołów dokrewnych i odpowiada za regulację produkcji hormonów, w każdym z tych gruczołów dokrewnych. Oprócz tego produkuje hormon wzrostu.

- Zarówno nadmiar, jak i niedobór tego hormonu wzrostu musi wzbudzić zawsze nasz niepokój i powinniśmy się zwrócić do lekarza. Takim przykładem między innymi jest choroba, o której  w tej chwili bardzo dużo się mówi i prosi się, żeby lekarze - nawet rodzinni - zwracali uwagę na pierwsze objawy tej choroby, mianowicie nadmiar hormonu wzrostu u ludzi dorosłych. Jakakolwiek zmiana rysów naszej twarzy, pogrubienie rąk, powiększenie stóp w wieku dorosłym, pogrubienie przede wszystkim rysów twarzy, warg, małżowin usznych, nosa, wypadanie zębów, pojawienie się wysunięcia szczęki do przodu - powinno to wszystko zwrócić absolutnie naszą uwagę i należy pójść do endokrynologa.

- Kolejnym takim hormonem przysadkowym jest hormon, który jest odpowiedzialny za funkcje tarczycy. Niedoczynność tarczycy jest bardzo rozpowszechnioną chorobą i dotyczy już w tej chwili około 10 proc. społeczeństwa, a w niektórych grupach wiekowych u młodych kobiet dotyczy to nawet większej grupy osób.

Jakie są objawy niedoczynności tarczycy?

- Typowe objawy to zmęczenie, senność, złe samopoczucie, zaparcia, sucha skóra, ale to objawy, na które może się skarżyć większość naszego społeczeństwa ze względu chociażby na trudności życia, które spotykamy codziennie, a nie wszyscy mamy niedoczynność tarczycy. Niestety, część tych objawów jest bardzo mało wyraźna.

- Właściwie u każdego lekarza dzisiaj wykonuje się badania przesiewowe w kierunku zaburzeń funkcji tarczycy, oznaczając właśnie hormon przysadkowy TSH. O tym musimy pamiętać. Leczenie niedoczynności tarczycy jest bardzo proste. Szczególnie ważna jest ocena funkcji tarczycy i niedoczynności u młodych kobiet, które planują ciążę, które mogą być w każdej chwili w ciąży. Niedoczynność tarczycy ma istotny wpływ na rozwój płodu. 

Jakie hormony odpowiadają za prawidłowy rozwój dziecka?

- Wszystkie - nie tylko produkowane przez nasze, kobiet narządy dokrewne, również przez łożysko, które powstaje w czasie ciąży. Każdy z tych hormonów ma określoną funkcję i wpływa na prawidłowy rozwój dziecka. Niedoczynność tarczycy u kobiet, zwłaszcza nieleczona, wpływa na prawidłowy przebieg ciąży, może doprowadzić do patologii tej ciąży, do poronień, do nieprawidłowego rozwoju płodu, do powikłań okołoporodowych czy do zwiększonej śmiertelności okołoporodowej. Dysponujemy prostym testem, którym możemy wykluczyć albo potwierdzić niedoczynność. Łatwo ją leczyć. 

Często mówi się, że kobiety w ciąży są nadpobudliwe. Czy to też z powodu hormonów?

- W pewnym sensie na pewno też. Jest to stan, który zmienia naszą całą osobowość. Jest to po części związane z naszymi hormonami. U kobiety w ciąży dochodzi do licznych zmian hormonalnych, którego celem jest zabezpieczenie prawidłowego rozwoju płodu. Na pewno od razu na początku ciąży rośnie nam ilość estrogenów i te estrogeny mają za zadanie takie zmienienie metabolizmy u kobiet, które będą zapewniały prawidłowy rozwój łożyska, prawidłowy rozwój płodu i prawidłowy rozwój całego organizmu.

- Równocześnie powoduje to zmiany u kobiety. Te zmiany dotyczą nie tylko jej wyglądu, te zmiany dotyczą jej zachowania, czynności jej całego organizmu, powoduje to zmiany w czynności wątroby, czyli mamy już zmiany na poziomie bardziej molekularnym, powoduje to zmiany syntezy białek, zmiany wiązania hormonów, ich uwalniania.

- Tutaj myślę przede wszystkim o hormonach tarczycy. One wpływają na to, jak te hormony przechodzą do płodu, więc wszystko to jest ze sobą bardzo ściśle powiązane.

Mężczyźni chcieliby mieć jak najwięcej testosteronu.

- Uważam, że wszystko, co jest prawidłowe, jest optymalne. Dlatego przestrzegam panów przed braniem testosteronu przede wszystkim w odżywkach. Ta prawidłowa ilość testosteronu odpowiada nie tylko za nasze życie seksualne, za naszą płodność, za naszą potencję, ale odpowiada również za metabolizm.

- Pacjenci z niedoborem testosteronu mają zmienione sylwetki, mają nieprawidłowe rozłożenie tkanki tłuszczowej, nieprawidłowy metabolizm, więc wszystko ma być wyważone.

A ci, którzy mają za dużo tego testosteronu, są nadpobudliwi? Agresywni?

- Na pewno nadmiar testosteronu jest związany z większą agresywnością.

Czy nadmierna produkcja hormonów oznacza jakieś zmiany niekorzystne dla naszego organizmu?

- Każda nadprodukcja i każdy niedobór hormonu powoduje zmiany w całym metabolizmie naszego organizmu i w naszym wyglądzie i to czasami bardzo łatwo jest zauważyć. My endokrynolodzy między sobą mówimy, że możemy na postawie wyglądu postawić nasze rozpoznanie. Takim klasycznym przykładem jest nadmiar produkcji hormonu wzrostu, nadmiar produkcji hormonów sterydowych. Przy nadmiarze hormonów wzrostu jest powiększenie tkanek miękkich twarzy, nosa, małżowin usznych, zwiększenie się, wypuklenie się czoła, pogrubienie dłoni, stóp, powiększenie stóp.

- Ta sylwetka staje się taką krępą sylwetką. Natomiast nadmiar hormonów steroidowych powoduje przybieranie na wadze, nieprawidłowe rozmieszczenie tkanki tłuszczowej, zwiększenie głównie tkanki tłuszczowej jest zlokalizowane na karku, na twarzy, w obrębie jemy brzusznej, powoduje zanik mięśni i tkanki tłuszczowej na nogach, w związku z tym ten pacjent ma bardzo cieniutkie kończyny.

- Pojawiają się zmiany na skórze w postaci zaczerwienienia często twarzy, pojawienia się rozstępów na skórze przede wszystkim brzucha, ale też w innych częściach ciała. Czyli są to bardzo charakterystyczne objawy. Nadczynność tarczycy już nie tak często da tak charakterystyczne objawy, ale również zobaczymy, że pacjent jest bardziej nerwowy w nadmiarze hormonów tarczycowych, że chudnie, że ma bardzo wilgotną skórę, poci się. Czasem objawy menopauzalne są porównywane do objawów nadczynności tarczycy. Pacjent ma kołatania serca i to też jest dla nas bardzo charakterystyczny objaw. 

Czy w jakiś naturalny sposób możemy wspomóc produkcję hormonów?

- Oczywiście, że tak. Uprawianie sportu, w ogóle przestrzeganie tak zwanego zdrowego stylu życia, ma wpływ na naszą gospodarkę hormonalną i na pewno to państwu zalecam. Na pewno musimy dbać o naszą dietę.

- Ta dieta ma być dietą zrównoważoną, powinna zawierać odpowiednią ilość białek, węglowodanów, tłuszczy, głównie tłuszczy roślinnych. Powinniśmy jednak spożywać cztery do pięciu małych posiłków dziennie, z ograniczeniem tłuszczy. Kolejną rzeczą, która ma pozytywny wpływ, to jest uprawianie wysiłku fizycznego. Nie myślę tutaj o intensywnym wysiłku fizycznym uprawianym codziennie, dlatego, że on może prowadzić wręcz do zaburzeń hormonalnych, u kobiet nawet do zatrzymania miesiączkowania.

- Natomiast uprawianie sportu w takim relaksowym znaczeniu bardzo polecamy. Spacery, pływanie, jazda na rowerze, jazda na rolkach, jeżdżenie na nartach - to są bardzo dobre sporty, które zawsze będziemy państwu polecać.

Maciej Grzyb