Opieka prawna dla dziecka

Konstytucja RP stanowi, że wszystkie polskie dzieci mają prawo do życia, godziwego rozwoju, nauki i opieki medycznej. Państwo ma obowiązek zapewnić dziecku ochronę przed przemocą, okrucieństwem, demoralizacją i wyzyskiem. A także dopilnować, by prawa osoby niepełnoletniej były respektowane. Każdą sytuację wskazującą na to, że jest inaczej, powinien rozpatrzyć sąd rodzinny.

Dziecko urodzone przez niezamężną kobietę nie ma ojca, dopóki partner matki nie oświadczy, że nim jest, przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Matka dziecka musi w ciągu trzech miesięcy potwierdzić jego oświadczenie. Jeśli ojciec nie chce uznać dziecka, matka może wystąpić do sądu o potwierdzenie ojcostwa (pozew jest bezpłatny, chyba że okaże się, iż pozwany mężczyzna nie jest ojcem dziecka).

O tym, czy sąd wyda wyrok, że mężczyzna jest ojcem, decyduje zwykle wynik badania DNA. Ojciec dziecka ma obowiązek płacić alimenty (ich wysokość ustala sąd). Jeśli ojciec dziecka ze związku pozamałżeńskiego nie żyje, ma ono prawo do renty rodzinnej (może ją pobierać do 25. roku życia).

Najniższa renta rodzinna to 844,45 zł. W kwestii dziedziczenia prawo nie robi różnicy między dziećmi ślubnymi i nieślubnymi. Wszystkie mają prawo do spadku po zmarłym rodzicu. Spadek musi zostać podzielony między wszystkie z nich.

Jeśli ojciec napisał testament i pominął w nim dziecko ze związku pozamałżeńskiego, może ono dochodzić w sądzie tzw. zachowku. Jest to 2/3 (jeśli dziecko nie ukończyło 18 lat) albo połowa (jeśli jest pełnoletnie) tego, co by odziedziczyło na mocy prawa.

Zgodnie z prawem dziecko poniżej 13. roku życia nie ponosi odpowiedzialności prawnej. Oznacza to, że jeśli popełni ono jakiś karalny czyn, nie może być sądzone przez żaden sąd. Natomiast to, które ukończyło już 13 lat, ale ma mniej niż 17, odpowiada jedynie przed sądem rodzinnym na zasadach określonych w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich. Sąd rodzinny może wobec osoby nieletniej zastosować tylko środki wychowawcze, np. przydzielić jej kuratora, skierować do placówki wychowawczej lub na zajęcia terapeutyczne. Jedyną karą, jaką sąd rodzinny może wymierzyć w takim wypadku, jest tzw. środek poprawczy polegający na umieszczeniu jej w zakładzie poprawczym.

Taka kara może jednak zostać zasądzona jedynie w sytuacji, gdy środki wychowawcze nie są w stanie zapewnić resocjalizacji nieletniego. W zakładzie poprawczym skazany może przebywać do ukończenia 21 lat.

Rodzice mają obowiązek opiekować się dziećmi, dbać o ich potrzeby i wspierać w rozwoju. Niestety, wielu z nich nie tylko tego nie robi, ale na dodatek działa na szkodę dziecka (czasem nieumyślnie). Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje, że w takiej sytuacji można ograniczyć władzę rodzicielską. Decyzja sądu opiekuńczego o ograniczeniu praw rodzicielskich może skutkować m.in.: zobowiązaniem rodziców do zmiany postępowania, przydzieleniem kuratora sądowego, umieszczeniem dziecka w rodzinie zastępczej lub w innej placówce opiekuńczo- wychowawczej.

Przyczyną ograniczenia praw (rodzicom lub jednemu z nich) może być np. sytuacja, w której dziecko nie dostaje wystarczającej ilości jedzenia, rodzice nie dbają o to, by miało odpowiednie do pory roku ubrania, albo nie pilnują, by chodziło do szkoły i się uczyło. Jeśli sąd uzna, że zachowanie rodziców zagraża dziecku, czyli w sytuacjach gdy np. jest ono bite, głodzone, zmuszane do ciężkiej pracy albo popełniania przestępstw, prawa rodzicielskie mogą zostać odebrane. Prawa mogą też być odebrane z powodu rażącego zaniedbywania dziecka przez jedno z rodziców, np. niepłacenia alimentów.

Jeśli wyrok sądu odbierający władzę rodzicielską dotyczy obojga rodziców, opiekę nad dzieckiem przejmuje państwo. Nieletni zostaje umieszczony w rodzinie zastępczej albo innej placówce opiekuńczej. Pozbawiony praw rodzicielskich rodzic może widywać się z dzieckiem, chyba że sąd uzna, iż dobro dziecka wymaga zakazu takich kontaktów.

Warto zaznaczyć, że pozbawienie praw rodzicielskich nie oznacza zwolnienia z obowiązków, np. z płacenia alimentów. Dziecko ma też prawo do dziedziczenia po rodzicu, który takich praw został pozbawiony. Zarówno ograniczenie, jak i pozbawienie władzy rodzicielskiej nie jest nieodwracalne.

Ważne: Wniosek o odebranie albo ograniczenie praw rodzicielskich może złożyć jedno z rodziców. Sąd może rozpocząć postępowanie bez takiego wniosku, na podstawie informacji (np. z sądu karnego) o tym, że dziecko nie jest odpowiednio traktowane.

Każda osoba, która dowie się o krzywdzie wyrządzanej dziecku, ma obowiązek zawiadomić sąd rodzinny, składając wniosek o wgląd w sytuację małoletniego.

Centrum Interwencyjne Komitetu Ochrony Praw Dziecka: (22) 626-94-19 (pon.-pt.: 9.00-17.00)

Dziecięcy telefon zaufania Rzecznika Praw Dziecka: 0 800-12-12-12 (pon.-pt.: 8.15-20.00)

Telefon zaufania dla dzieci i młodzieży 116 -111 (pon.-pt.: 12.00-20.00)

Niebieska Linia Stowarzyszenia na rzecz Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie: 0 801-12- 00 -02 (pon.-pt.: 10.00-22.00, niedziele i święta: 8.00-16.00).

Dzieci do 18. roku życia nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych. Dlatego nie mogą samodzielnie występować w procesach sądowych. Nie oznacza to jednak, że dziecko nie może być stroną postępowania sądowego (np. administracyjnego lub cywilnego). W takiej sytuacji musi być jednak reprezentowane przez przedstawiciela ustawowego (osobę, która może dokonywać czynności prawnych w czyimś imieniu). Najczęściej jest to jedno z rodziców.

Tekst: Ilona Stasiak